Dầu thực vật từ lâu đã được quảng bá là tốt cho sức khỏe tim mạch, giúp giảm cholesterol và phòng ngừa bệnh tim. Tuy nhiên, ít ai biết rằng nhiều loại dầu thực vật giá rẻ trên thị trường lại tiềm ẩn những nguy cơ lớn đối với sức khỏe. Đằng sau những chiến dịch tiếp thị hấp dẫn, thực tế về quá trình sản xuất và tác động của dầu thực vật tinh luyện lên cơ thể có thể khiến nhiều người giật mình. Vậy dầu thực vật được sản xuất như thế nào? Tại sao chúng có thể gây hại cho sức khỏe? Và liệu có lựa chọn nào an toàn hơn không?
Nguồn gốc dầu thực vật – Ít ai biết đến
Dầu thực vật được chiết xuất từ các loại hạt như ngô, đậu nành, hạt cải, hướng dương, và trong đó, dầu ngô là một trong những loại phổ biến nhất. Ban đầu, để thu được dầu từ những loại hạt này, người ta chỉ đơn thuần ép để tách dầu. Tuy nhiên, cách này không thể thu được hết lượng dầu có trong hạt, vì vậy các nhà sản xuất đã tìm ra một phương pháp hiệu quả hơn nhưng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro: chiết xuất dầu bằng hóa chất công nghiệp.
Một trong những hóa chất phổ biến được sử dụng trong quy trình này là hexane, một hợp chất từ dầu hỏa, đã được Cơ quan Bảo vệ Môi trường Hoa Kỳ (EPA) nghiên cứu và chứng minh có thể gây ung thư. Sau khi được chiết xuất bằng dung môi hóa học, dầu tiếp tục trải qua quá trình tinh luyện, bao gồm khử mùi, tẩy màu, loại bỏ tạp chất. Tuy nhiên, quá trình này cũng khiến dầu mất đi nhiều dưỡng chất tự nhiên và tạo ra các hợp chất có hại cho sức khỏe.
Bên cạnh đó, quá trình tinh luyện dầu thực vật không chỉ loại bỏ các chất có lợi như vitamin E, polyphenol, mà còn có thể tạo ra axit béo trans (trans fat) – một loại chất béo đã được Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) xác định là có hại cho tim mạch, làm tăng nguy cơ xơ vữa động mạch và đột quỵ.
Dầu thực vật công nghiệp chứa hàm lượng omega-6 rất cao, trong khi cơ thể cần một tỷ lệ cân bằng giữa omega-6 và omega-3 để duy trì sức khỏe. Khi tiêu thụ quá nhiều dầu thực vật giàu omega-6 như dầu đậu nành, dầu hướng dương, dầu ngô, dầu cải,… mà không bổ sung đủ omega-3 từ các nguồn như cá hồi, cá thu, hạt chia, hạt lanh, sự mất cân bằng này có thể xảy ra.
Omega-6 khi được hấp thụ quá mức sẽ kích thích quá trình viêm trong cơ thể, làm tăng nguy cơ mắc các bệnh mãn tính như gan nhiễm mỡ, tiểu đường, tim mạch và thậm chí là ung thư. Trong khi đó, omega-3 có tác dụng chống viêm và bảo vệ tế bào, giúp duy trì chức năng gan khỏe mạnh.
Do đó, việc sử dụng dầu thực vật tinh luyện thường xuyên có thể tiềm ẩn nhiều nguy cơ sức khỏe mà người tiêu dùng cần lưu ý.
Xem thêm: Chất Béo QUAN TRỌNG HƠN Bạn Nghĩ! Những Hiểu Lầm Tai Hại Về Chất Béo
Dầu thực vật giá rẻ tinh luyện – Mối nguy hại khó lường
Sau khi trải qua quá trình chiết xuất, dầu thực vật chưa thể sử dụng ngay mà cần được tinh luyện để có màu sắc trong hơn, không có mùi khó chịu và kéo dài thời gian bảo quản. Trong quá trình này, dầu tiếp tục được xử lý với nhiều hóa chất khác nhau để loại bỏ mùi hôi và tạp chất. Nhưng nguy hiểm hơn cả là bước hydro hóa, trong đó dầu được xử lý ở nhiệt độ cao để làm thay đổi cấu trúc hóa học của chất béo.
Quá trình hydro hóa giúp dầu có hạn sử dụng lâu hơn, nhưng cũng tạo ra chất béo trans (trans fat) – loại chất béo đã được chứng minh là nguyên nhân gây ra bệnh tim mạch, béo phì, tiểu đường và viêm nhiễm mãn tính. Chính vì vậy, dù được quảng cáo là tốt cho sức khỏe, nhiều loại dầu thực vật thực chất lại có tác động tiêu cực đến cơ thể nếu sử dụng thường xuyên.
Một điều đáng lo ngại khác là dầu thực vật tinh luyện không bị hỏng theo thời gian. Nếu bạn để một chai dầu thực vật trong tủ bếp 5-10 năm, nó vẫn giữ nguyên màu sắc và không thay đổi nhiều về mặt hình thức. Điều này chứng tỏ dầu đã được xử lý quá mức để đảm bảo tính ổn định, nhưng đồng thời cũng làm mất đi những giá trị dinh dưỡng tự nhiên. Ngược lại, dầu ép lạnh như dầu ô liu hoặc dầu dừa có thể bị hỏng nhanh hơn, điều này chứng tỏ chúng vẫn giữ được tính tự nhiên và không chứa quá nhiều chất bảo quản hoặc hóa chất độc hại.
Xem thêm: Nguy Cơ Bệnh Tật Từ Dầu Thực Vật? Sự Thật Bạn Cần Biết!
Dầu thực vật khi chiên xào – Hiểm họa lớn nhất
Một trong những sai lầm lớn nhất của nhiều người là sử dụng dầu thực vật để chiên xào ở nhiệt độ cao. Khi dầu thực vật bị đun nóng, các phân tử chất béo không bão hòa dễ bị oxy hóa, tạo ra các gốc tự do, làm tăng nguy cơ viêm nhiễm và thậm chí ung thư.
Không chỉ vậy, dầu thực vật khi được chiên đi chiên lại nhiều lần – đặc biệt là trong các quán ăn nhanh, nhà hàng – sẽ trở thành chất béo trans độc hại, làm tăng mức cholesterol xấu trong máu và tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch. Thậm chí, khi chiên ở nhiệt độ quá cao, dầu có thể sinh ra acrylamide, một hợp chất có khả năng gây ung thư mạnh.
Mỡ động vật – Lựa chọn an toàn hơn so với dầu thực vật
Trái ngược với quan niệm phổ biến rằng mỡ động vật không tốt cho sức khỏe, thực tế đã chứng minh điều ngược lại. Mỡ lợn, mỡ bò hay mỡ gà chứa chất béo bão hòa – loại chất béo ổn định với nhiệt độ cao, không dễ bị oxy hóa hay biến đổi thành chất độc hại như dầu thực vật.
Trước đây, ông bà ta chủ yếu sử dụng mỡ lợn trong nấu ăn, nhưng tỷ lệ mắc bệnh tim mạch lại rất thấp. Trong khi đó, từ khi dầu thực vật tinh luyện trở nên phổ biến, tỷ lệ mắc bệnh tim mạch, béo phì và tiểu đường tăng vọt. Điều này cho thấy không phải chất béo nào cũng xấu, mà quan trọng là chúng ta sử dụng loại chất béo nào và ở nhiệt độ ra sao.
Xem thêm: Đường Ăn Có Thực Sự Tốt Cho Sức Khỏe?
Dầu ép lạnh – Giải pháp an toàn nhưng giá cao
Không phải tất cả các loại dầu thực vật đều xấu. Dầu ép lạnh (cold-pressed oil) là phương pháp chiết xuất dầu không qua xử lý hóa học, không tinh luyện, giữ nguyên dưỡng chất tự nhiên. Một số loại dầu ép lạnh an toàn bao gồm:
- Dầu ô liu extra virgin – giàu chất chống oxy hóa, tốt cho tim mạch
- Dầu dừa – ổn định với nhiệt độ cao, giúp tăng cường sức khỏe não bộ
- Dầu mè, dầu lạc ép lạnh – nguồn chất béo lành mạnh, không chứa chất béo trans
Tuy nhiên, dầu ép lạnh thường có giá cao hơn rất nhiều so với dầu thực vật công nghiệp và không phù hợp để chiên xào ở nhiệt độ cao. Vì vậy, nếu cần dầu để nấu ăn, hãy ưu tiên dùng mỡ động vật hoặc bơ động vật thay vì dầu thực vật tinh luyện.
Bạn hãy trở thành người tiêu dùng thông thái!
Về việc lựa chọn dầu ăn hàng ngày, bác sĩ Hải khuyến nghị:
“Cá nhân tôi sẽ không dùng các loại dầu thực vật, vì rất khó kiểm chứng quy trình sản xuất. Khi chiên xào, tôi dùng mỡ lợn, còn khi trộn salad, tôi dùng một chút dầu ô liu. Tuy nhiên, dầu ô liu trên thị trường bị làm giả rất nhiều, nên khi mua cũng chỉ có thể tin tưởng ở mức tương đối.”
Dầu thực vật không phải lúc nào cũng tốt cho sức khỏe, đặc biệt khi nó đã qua quá trình tinh luyện, hydro hóa và chiên xào ở nhiệt độ cao. Nếu bạn quan tâm đến sức khỏe, hãy:
- Hạn chế sử dụng dầu thực vật tinh luyện trong nấu ăn
- Ưu tiên mỡ động vật khi cần chiên xào
- Sử dụng dầu ép lạnh cho các món ăn sống như salad
- Tránh xa các loại dầu tái sử dụng nhiều lần từ thức ăn nhanh, nhà hàng
Chúng ta không thể thay đổi toàn bộ thực phẩm trên thị trường, nhưng có thể lựa chọn thông minh hơn để bảo vệ sức khỏe. Hãy bắt đầu ngay từ hôm nay!
