Cholesterol là một loại chất béo cần thiết cho cơ thể con người. Tuy nhiên, khi nhắc tới cholesterol, nhiều người lại sợ hãi vì nghĩ rằng nó là nguyên nhân gây ra bệnh lý tim mạch. Vậy cholesterol có thực sự gây hại? Cùng Bác sĩ Hải giải oan cho cholesterol qua bài viết dưới đây!
Đôi nét về Cholesterol
Cholesterol không chỉ đơn thuần là một loại chất béo mà còn là một phần không thể thiếu trong cấu trúc tế bào của cơ thể. Nó tham gia vào quá trình sản xuất nội tiết tố sinh dục và bài tiết mật, giúp tiêu hóa thức ăn hiệu quả hơn. Mặc dù cholesterol thường bị coi là “kẻ thù” của sức khỏe tim mạch, nhưng nó thực sự là một yếu tố quan trọng để duy trì sự cân bằng bên trong cơ thể.
Cholesterol là gì
Cholesterol là một loại lipid hay một dạng chất béo quan trọng được tổng hợp chủ yếu bởi gan và duy trì ở mức cần thiết để hỗ trợ các hoạt động sinh lý. Về bản chất, cholesterol có kết cấu dạng sáp và đóng vai trò thiết yếu trong việc sản xuất hormone, hình thành màng tế bào và hỗ trợ quá trình chuyển hóa chất béo từ thực phẩm.
Cơ thể lấy cholesterol từ hai nguồn chính: tự sản xuất và hấp thụ từ thực phẩm. Gan là cơ quan chính chịu trách nhiệm tạo ra phần lớn (80%) cholesterol mà cơ thể cần. Phần còn lại đến từ thực phẩm có nguồn gốc động vật như thịt, gia cầm, trứng.. Ngoài ra, một số loại dầu thực vật như dầu cọ, dầu hạnh nhân và dầu dừa cũng có thể kích thích gan sản xuất nhiều cholesterol hơn.
Cholesterol có thể chia thành hai loại chính: LDL và HDL.
Cholesterol gắn với lipoprotein tỷ trọng thấp (low density lipoprotein cholesterol – LDL cholesterol) là gì?
LDL là loại cholesterol vận chuyển chất béo từ gan đến các tế bào trong cơ thể. LDL chia thành 2 loại dựa theo kích thước:
- LDL nhỏ (sdLDL – small dense LDL): có kích thước nhỏ hơn và nồng dộ dày hơn so với LDL có kích thước lớn. Kích thước nhỏ giúp chúng dễ dàng xâm nhập vào thành mạch và gây ra tình trạng viêm, tạo mảng bám. Chúng xuất hiện khi chúng ta ăn quá nhiều đường, đặc biệt là đường fructose trong các loại đồ ngọt, nước ngọt, nước ép hoa quả; cộng thêm việc chúng ta dùng dầu thực vật công nghiệp chiên rán ở nhiệt độ cao hay cả những món thịt chế biến áp chảo tiếp xúc nhiệt độ quá cao sinh ra chất béo chuyển hóa (Trans fat).
- LDL to (lfLDL – large fluffy LDL): có kích thước lớn hơn và số lượng ít hơn so với LDL nhỏ, nó không đe dọa đến bệnh lý tim mạch chủ yếu do thời gian lưu thông ngắn hơn nhiều so với LDL nhỏ. LDL to có nhiều trong mỡ động vật như mỡ heo, mỡ bò, mỡ gà,…
Quá trình hình thành mảng xơ vữa động mạch bắt đầu khi động mạch bị tổn thương, có thể từ biến chứng do tiểu đường, hút thuốc, viêm nhiễm,… Điều này làm LDL cholesterol (loại nhỏ) dễ dàng thấm vào thành mạch qua các vị trí tổn thương ấy.
Bên trong thành mạch, LDL cholesterol (loại nhỏ) bị oxy hóa và được các tế bào miễn dịch hấp thụ, dẫn đến hình thành tế bào bọt. Khi nhiều lipid tích tụ bên trong thành mạch, các tế bào bọt sẽ bao bọc mảng bám mới hình thành, tạo thành mảng xơ, nó hoạt động như một lớp bảo vệ tổn thương, ngăn không cho lipid tiếp xúc với lòng mạch.
Chính mảng xơ là nguyên nhân dẫn đến tắc nghẽn mạch máu. Đó là lý do tại sao người ta tìm thấy cholesterol ở các mảng xơ vữa và nhận định nó là “tội đồ” gây ra bệnh lý tim mạch.
Vì vậy có thể nói, LDL cholesterol (loại nhỏ) mới chính là cholesterol xấu.
Xem thêm: Chất Béo QUAN TRỌNG HƠN Bạn Nghĩ! Những Hiểu Lầm Tai Hại Về Chất Béo
Cholesterol gắn với lipoprotein tỷ trọng cao (high density lipoprotein cholesterol – HDL cholesterol
HDL cholesterol hoạt động như một đội bảo trì cho nội mạc mạch máu. Những tổn thương ở thành bên trong mạch máu là bước đầu tiên trong quá trình hình thành xơ vữa động mạch, gây ra nhồi máu cơ tim và đột quỵ. Khi đó, HDL có tác dụng làm sạch và giữ cho nội mạc mạch máu được khỏe mạnh, tránh nguy cơ hình thành mảng bám gây xơ vữa.
Việc loại bỏ cholesterol dư thừa giúp HDL trở thành loại cholesterol “tốt”. Bên cạnh đó, nó còn có tác dụng chống viêm và chống oxy hóa, giúp giữ cho tế bào trong cơ thể được khỏe mạnh. Đồng thời, HDL cũng đóng vai trò ngăn ngừa hình thành cục máu đông.
Tại sao cholesterol lại quan trọng với cơ thể?
Cholesterol giữ vai trò cực kỳ quan trọng đối với sức khỏe và chức năng của nhiều bộ phận trong cơ thể. Đầu tiên và quan trọng nhất, cholesterol là thành phần cấu thành màng tế bào, giúp duy trì tính toàn vẹn và linh hoạt của các tế bào. Điều này có nghĩa rằng mọi tế bào trong cơ thể đều cần cholesterol để hoạt động bình thường.
Cholesterol cũng tham gia vào quá trình sản xuất hormone, bao gồm cả hormone sinh dục như estrogen và testosterone. Những hormone này có ảnh hưởng sâu sắc đến sức khỏe sinh sản, tâm trạng và thậm chí là sự phát triển của cơ thể.
Hơn nữa, cholesterol cần thiết để sản xuất vitamin D, chất dinh dưỡng rất quan trọng trong việc duy trì sức khỏe xương và hệ miễn dịch. Mặt khác, cholesterol cũng góp phần trong việc sản xuất axit mật, giúp tiêu hóa và hấp thụ chất béo từ thực phẩm.
Cholesterol xấu và tốt tác động như thế nào đến cơ thể?
Cholesterol xấu (LDL loại nhỏ) và cholesterol tốt (HDL và LDL to) có tác động hoàn toàn trái ngược nhau đến sức khỏe tim mạch.
Khi nồng độ LDL cholesterol (loại nhỏ) gia tăng, nó có thể gây ra tình trạng xơ vữa động mạch, làm hẹp lòng mạch và cản trở lưu thông máu. Các mảng bám cholesterol sẽ tích tụ trên thành động mạch, gây ra áp lực lên tim và làm tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim hoặc đột quỵ. Ngoài ra, những cục máu đông có thể hình thành do sự tích tụ này cũng dẫn đến những rủi ro nghiêm trọng cho sức khỏe.
Trong khi đó, HDL cholesterol hoạt động như một “bảo vệ” cho cơ thể. Bằng cách loại bỏ LDL nhỏ ra khỏi dòng máu, HDL giúp giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch. Nồng độ HDL cao có thể làm giảm đáng kể khả năng xảy ra nhồi máu cơ tim hay đột quỵ, đặc biệt là ở những người có tiền sử bệnh tim.
Tuy nhiên, một điều thú vị là nồng độ cholesterol toàn phần cũng có ý nghĩa quan trọng. Cholesterol toàn phần là tổng hợp của cả LDL và HDL cholesterol.
Chỉ số Cholesterol không nói lên tất cả mà chỉ số mỡ máu còn dựa vào chỉ số sau:
| Triglyceride/HDL < 2.0 | Nguy cơ thấp về tim mạch |
| Triglyceride/HDL 2.0 – 4.0 | Nguy cơ trung bình |
| Triglyceride/HDL trên 4.0 | Nguy cơ tim mạch cao |
| Triglyceride/HDL trên 6.0 | Nguy cơ tim mạch rất cao |
Xem thêm: Phương Pháp Đảo Ngược Tình Trạng Gan Nhiễm Mỡ An Toàn, Hiệu Quả
Nguyên nhân gây tăng Cholesterol
Việc hiểu rõ nguyên nhân gây tăng cholesterol có thể giúp chúng ta chủ động hơn trong việc kiểm soát nồng độ cholesterol trong cơ thể. Dưới đây là một số nguyên nhân phổ biến:
Do lối sống không lành mạnh
Lối sống không lành mạnh là một trong những nguyên nhân chính khiến nồng độ cholesterol trong máu tăng cao. Chế độ ăn uống giàu chất béo bão hòa, chất béo trans và đường có thể góp phần làm tăng LDL nhỏ. Thức ăn nhanh, đồ chiên rán, và những loại thực phẩm chế biến sẵn thường chứa nhiều cholesterol xấu.
Ngoài ra, lười vận động cũng là một yếu tố nguy cơ đáng kể. Tập thể dục thường xuyên không chỉ giúp duy trì cân nặng mà còn nâng cao nồng độ HDL cholesterol, giúp giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch. Một lối sống ít vận động có thể dẫn đến tích tụ mỡ thừa trong cơ thể và làm tăng cholesterol.
Do di truyền
Di truyền cũng là một yếu tố không thể bỏ qua. Một số người có xu hướng di truyền dễ bị tăng cholesterol, bất chấp chế độ ăn uống và lối sống của họ. Đây là một tình trạng được gọi là chứng tăng cholesterol huyết gia đình, nơi mà cơ thể không thể xử lý cholesterol một cách hiệu quả.
Nếu trong gia đình bạn có tiền sử mắc bệnh tim mạch hay cholesterol cao, thì bạn nên theo dõi sức khỏe của mình thường xuyên hơn và thực hiện các biện pháp phòng ngừa cần thiết.
Cholesterol có thực sự gây hại ra bệnh tim không?
Câu hỏi đặt ra là liệu cholesterol có phải là nguyên nhân chính gây ra bệnh tim hay không? Nghiên cứu Framingham Heart Study (FHS) theo dõi trong 30 năm đã chỉ ra rằng không phải tất cả các loại cholesterol đều gây hại, và mức cholesterol trong máu không phải là yếu tố duy nhất quyết định nguy cơ tim mạch.
Các kết quả từ nghiên cứu FHS đã góp phần xác định những yếu tố nguy cơ khác như huyết áp cao, hút thuốc lá, béo phì, tiểu đường và lối sống ít vận động có tác động lớn hơn đến bệnh tim mạch. Đồng thời, nghiên cứu cũng làm sáng tỏ vai trò của chất béo tốt và chỉ ra rằng việc tiêu thụ quá nhiều đường, dầu công nghiệp và chất béo chuyển hóa (trans fat) mới là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến viêm nhiễm, xơ cứng động mạch và các vấn đề tim mạch nghiêm trọng.
Điều này không có nghĩa rằng chúng ta có thể bỏ qua cholesterol. Việc duy trì nồng độ cholesterol trong mức an toàn là cực kỳ quan trọng để bảo vệ sức khỏe tim mạch.
Xem thêm: [Giải Đáp] Làm Sao Để Bổ Sung Khoáng Chất Cho Cơ Thể Đúng Và Đủ?
Lời khuyên về chế độ ăn lành mạnh có Cholesterol
Duy trì nồng độ cholesterol ổn định không chỉ giúp bảo vệ sức khỏe tim mạch mà còn cải thiện chất lượng cuộc sống. Dưới đây là một số nguyên tắc quan trọng giúp bạn xây dựng chế độ ăn uống và lối sống khoa học để kiểm soát cholesterol hiệu quả:
+ Ưu tiên thực phẩm giàu chất xơ: Rau xanh, trái cây, các loại đậu và ngũ cốc nguyên hạt là nguồn chất xơ dồi dào giúp giảm hấp thu cholesterol xấu (LDL nhỏ ) và hỗ trợ tiêu hóa. Tuy nhiên, không nên ăn quá nhiều chất xơ, bởi dễ gây táo bón.
+ Lựa chọn chất béo tốt: Hạn chế chất béo chuyển hóa (trans fat), nên sử dụng dầu ô liu, dầu cá, quả bơ và các loại hạt như óc chó, hạnh nhân để cung cấp chất béo lành mạnh, giúp tăng cường cholesterol tốt (HDL).
+ Duy trì hoạt động thể chất: Tập thể dục ít nhất 150 phút mỗi tuần giúp cải thiện chuyển hóa lipid, hỗ trợ giảm LDL nhỏ và tăng HDL. Các bài tập như đi bộ nhanh, bơi lội, đạp xe hay yoga đều mang lại lợi ích đáng kể.
+ Kiểm soát căng thẳng: Căng thẳng kéo dài có thể ảnh hưởng tiêu cực đến nồng độ cholesterol và sức khỏe tổng thể. Thiền, yoga, hít thở sâu hoặc dành thời gian cho những sở thích cá nhân là những cách hiệu quả để giảm stress.
+ Kiểm tra sức khỏe định kỳ: Theo dõi chỉ số cholesterol, chỉ số Triglyceride/HDL ít nhất một lần mỗi năm giúp bạn đánh giá tình trạng sức khỏe và có những điều chỉnh kịp thời trong chế độ ăn uống và lối sống.
Cholesterol không hoàn toàn xấu, nhưng quản lý đúng cách sẽ giúp cơ thể bạn duy trì sự cân bằng và giảm nguy cơ mắc các bệnh tim mạch trong tương lai.
Kết luận
Cholesterol có vai trò quan trọng trong cơ thể nhưng cũng gây ra nhiều lo ngại về sức khỏe tim mạch. Bạn nên biết cách phân biệt giữa cholesterol xấu và cholesterol tốt, đồng thời biết cách quản lý chế độ ăn uống và lối sống, sẽ giúp chúng ta duy trì sức khỏe tim mạch tốt hơn.
Bạn có thể tham gia cộng đồng Sống Khỏe Trẻ Lâu cùng Bác sĩ Hải để nhận những thực đơn lành mạnh, cập nhật kiến thức dinh dưỡng khoa học và học hỏi kinh nghiệm từ những người có cùng mục tiêu cải thiện sức khỏe tại link sau: https://www.facebook.com/groups/1227738308591311/
