Cold exposure giúp tăng miễn dịch không là câu hỏi mà Bác sĩ Hải thường nhận được trong quá trình tư vấn sức khỏe. Trên thực tế, việc tiếp xúc với lạnh — từ tắm nước đá, ngâm mình trong hồ băng, cho đến luyện tập trong môi trường giá lạnh — đã được áp dụng từ lâu trong nhiều nền văn hóa như Bắc Âu, Tây Tạng hay Siberia. Ngày nay, khoa học hiện đại đang dần lý giải những cơ chế sinh học phía sau, đồng thời đặt ra câu hỏi: liệu đây là phương pháp thực sự hiệu quả cho hệ miễn dịch, hay chỉ là một xu hướng “wellness” đang thịnh hành? Trong bài viết này, Bác sĩ Hải sẽ cùng bạn phân tích cơ chế, bằng chứng khoa học, cũng như lợi ích và rủi ro của cold exposure đối với sức khỏe.
Cold exposure là gì?
Cold exposure, hay còn gọi là phơi nhiễm lạnh, là việc tiếp xúc trực tiếp hoặc gián tiếp với nhiệt độ thấp trong một thời gian nhất định nhằm mục đích kích thích các phản ứng sinh lý của cơ thể. Phương pháp này có thể được thực hiện qua nhiều dạng khác nhau như tắm nước lạnh, ngâm mình trong bồn nước đá, hoặc thậm chí là hít thở không khí lạnh trong các điều kiện khí hậu khắc nghiệt. Nhiều người coi cold exposure như một phương pháp tự nhiên giúp tăng cường khả năng chống chịu của cơ thể trước các tác nhân gây bệnh.
Ngoài ra, cold exposure còn được giới thiệu như một liệu pháp giúp cải thiện tâm trạng, tăng năng lượng, và thậm chí hỗ trợ quá trình trao đổi chất. Tuy nhiên, không phải ai cũng phù hợp để thử phương pháp này do có thể gây ra những tác dụng phụ không mong muốn nếu thực hiện không đúng cách hoặc không phù hợp với thể trạng cá nhân.
Cơ chế ảnh hưởng đến hệ miễn dịch
Nghiên cứu Immune Changes in Humans During Cold Exposure: Effects of Prior Heating and Exercise đã chỉ ra rằng cold exposure có thể ảnh hưởng tích cực đến hệ miễn dịch của con người thông qua vài cơ chế sinh lý quan trọng. Đầu tiên, chính phản ứng sinh lý ban đầu của cơ thể khi tiếp xúc với nhiệt độ thấp là kích thích quá trình giải phóng các hormone điều chỉnh phản ứng miễn dịch, giúp cơ thể sẵn sàng chống lại các tác nhân gây bệnh.
Hệ miễn dịch của chúng ta không hoạt động đơn lẻ mà gồm rất nhiều loại tế bào, protein và phản ứng khác nhau. Cold exposure có thể kích thích sự hoạt động của các tế bào miễn dịch qua nhiều cơ chế phức tạp, từ đó giúp nâng cao khả năng chống lại các virus, vi khuẩn, cũng như hỗ trợ quá trình hồi phục sau mắc bệnh. Ngoài ra, còn có thể giúp điều chỉnh cân bằng nội môi của cơ thể và thúc đẩy quá trình tự làm lành các tổn thương khi hệ miễn dịch đang hoạt động ở mức tối ưu nhất.
Giải phóng norepinephrine
Một trong những phản ứng sinh lý quan trọng nhất khi cơ thể tiếp xúc với lạnh chính là việc giải phóng norepinephrine, một hormone và chất dẫn truyền thần kinh có ảnh hưởng sâu rộng đến hệ miễn dịch. Norepinephrine không chỉ giúp duy trì nhiệt độ cơ thể mà còn kích thích hoạt động của các tế bào miễn dịch như tế bào NK (Natural Killer cells), các đại thực bào, và tế bào T. Chính sự gia tăng này giúp các tế bào miễn dịch trở nên hiệu quả hơn trong việc cảnh giác và tiêu diệt các tác nhân gây bệnh.
Ngoài ra, norepinephrine còn giúp giảm viêm nhiễm một cách tự nhiên, qua đó duy trì trạng thái cân bằng của hệ miễn dịch, tránh tình trạng quá phản ứng hoặc quá yếu. Tăng cường giải phóng norepinephrine thông qua cold exposure được chứng minh là giúp cơ thể phản ứng nhanh hơn với các kích thích từ bên ngoài và thúc đẩy quá trình loại bỏ bệnh tật một cách tối ưu.
Xem thêm: Tắm nước lạnh có tốt cho sức khoẻ không? Bác sĩ Hải chia sẻ lợi ích, rủi ro
Tăng số lượng & hoạt động của tế bào miễn dịch
Một trong những hiệu quả rõ rệt của cold exposure là khả năng kích thích tăng số lượng và hoạt động của các tế bào miễn dịch chủ lực như tế bào T, tế bào B, và các tế bào tiêu diệt tự nhiên (NK cells). Nghiên cứu “Immune changes in humans during cold exposure: effects of prior heating and exercise” — I.K.M. Janský, J. Janáková, et al., được công bố năm 1999 trong Journal of Applied Physiology cho thấy rằng, sau một thời gian ngắn phơi nhiễm lạnh, lượng tế bào NK trong máu tăng đáng kể, giúp khả năng chống viêm, chống nhiễm trùng và tiêu diệt các tế bào ung thư trở nên hiệu quả hơn.
Không chỉ số lượng, các tế bào miễn dịch còn trở nên hoạt động mạnh mẽ hơn dưới tác dụng của cold exposure. Chúng có khả năng phản ứng nhanh, phát hiện và tiêu diệt các tác nhân gây bệnh sớm hơn, từ đó giúp cơ thể duy trì tình trạng khỏe mạnh lâu dài. Như vậy, cold exposure là một phương pháp tự nhiên có khả năng hỗ trợ cơ thể phát triển hệ miễn dịch mạnh mẽ xuyên suốt, chứ không chỉ dựa vào việc tăng nhanh các tế bào một cách tạm thời.
Các nghiên cứu lâm sàng về cold exposure & miễn dịch
Trong vòng vài thập kỷ qua, nghiên cứu lâm sàng có tên The Effect of Cold Showering on Health and Work: A Randomized Controlled Trial — Buijze et al., 2018 (PLOS One) đã được thực hiện nhằm xác nhận mối liên hệ giữa cold exposure và khả năng miễn dịch của con người. Thêm vào đó ,nghiên cứu Immune system of cold-exposed and cold-adapted humans — Janský, Janáková, Ulicný et al., 1996 đã thử nghiệm các phương pháp tập luyện lạnh như tắm nước đá hoặc ngâm mình ở nhiệt độ thấp trong thời gian dài, theo dõi các phản ứng sinh học, chức năng miễn dịch, và khả năng chống chọi bệnh tật.
Kết quả các nghiên cứu này phần lớn đều ủng hộ giả thuyết rằng cold exposure giúp thúc đẩy hệ miễn dịch hoạt động hiệu quả hơn. Chẳng hạn, những người thường xuyên tiếp xúc với lạnh có tỷ lệ mắc các bệnh do virus như cảm cúm giảm rõ rệt so với nhóm đối chứng. Ngoài ra, các nghiên cứu còn chứng minh cold exposure giúp giảm stress oxy hóa, tăng khả năng chống lại tác nhân gây bệnh, và giảm viêm nhiễm mãn tính. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều tranh cãi về liều lượng phù hợp, thời gian lý tưởng cũng như các hạn chế trong từng nhóm nghiên cứu, dẫn đến nhiều tranh luận khoa học đang tiếp tục diễn ra.
Cold exposure giúp tăng miễn dịch không? Lợi ích ngoài miễn dịch của cold exposure
Bên cạnh khả năng nâng cao hệ miễn dịch, cold exposure còn đem lại nhiều lợi ích khác cho cơ thể và tinh thần. Một trong những lợi ích nổi bật chính là giúp cải thiện tâm trạng và giảm thiểu cảm giác căng thẳng, lo âu. Nhiệt độ lạnh kích thích hệ thần kinh, tăng sản xuất hormone hạnh phúc như serotonin, từ đó giúp tinh thần trở nên lạc quan, giảm các biểu hiện của trầm cảm. Ngoài ra, cold exposure còn cung cấp cảm giác tỉnh táo, nâng cao năng lượng hàng ngày, giúp nâng cao hiệu suất làm việc cũng như tập trung hơn.
Về mặt trao đổi chất, cold exposure được chứng minh là kích thích quá trình chuyển đổi mỡ trắng thành mỡ nâu, loại mỡ có khả năng đốt cháy năng lượng để tạo nhiệt, giúp giảm cân và cải thiện tỷ lệ mỡ trong cơ thể. Đặc biệt đối với những người có thừa cân hoặc béo phì, cold exposure trở thành một liệu pháp bổ sung tự nhiên và an toàn để thúc đẩy quá trình trao đổi chất, hỗ trợ giảm cân mà không cần nhiều nỗ lực tập luyện khắc nghiệt. Những lợi ích đa dạng này góp phần làm tăng sức khỏe toàn diện và chống lại các bệnh mãn tính.
Xem thêm: Heat therapy có tác dụng gì? 5 tác dụng nổi bật cho xương khớp, tim mạch và sức khỏe tổng thể
Rủi ro & lưu ý khi thử cold exposure
Dù cold exposure có nhiều lợi ích, nhưng không phải ai cũng phù hợp để áp dụng phương pháp này một cách tùy tiện. Những người mắc các bệnh về tim mạch, huyết áp cao, hoặc có vấn đề về hệ thần kinh trung ương nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi bắt đầu thử cold exposure. Việc phơi nhiễm lạnh quá mức, quá lâu hoặc thực hiện không đúng cách có thể gây ra các phản ứng phản vệ, hạ thân nhiệt hoặc các tổn thương về da, niêm mạc.
Ngoài ra, việc bắt đầu quá đột ngột hoặc không có sự chuẩn bị phù hợp có thể làm cơ thể quá sức, dẫn đến stress thể chất hoặc các biến chứng không mong muốn. Người mới bắt đầu nên thực hiện từ mức độ nhẹ, tăng dần thời gian tiếp xúc, đồng thời đảm bảo theo dõi các phản ứng của cơ thể. Tốt nhất là chọn các phương pháp đã được chuẩn hóa, có hướng dẫn rõ ràng, và tuân thủ đúng quy trình để tối ưu lợi ích mà không gây hại. Việc lắng nghe cơ thể là điều cốt yếu trong quá trình thử cold exposure để tránh những rủi ro cần thiết.
Có thể thấy, cold exposure mang lại những lợi ích tiềm năng trong việc kích thích hệ miễn dịch, cải thiện tuần hoàn máu và nâng cao sức chịu đựng của cơ thể. Tuy nhiên, mức độ hiệu quả còn phụ thuộc vào cơ địa, tần suất áp dụng và tình trạng sức khỏe của mỗi người. Nếu không thực hiện đúng cách, phương pháp này có thể gây phản tác dụng, thậm chí nguy hiểm với những người có bệnh tim mạch hoặc huyết áp. Bác sĩ Hải khuyên rằng, thay vì chạy theo xu hướng, hãy áp dụng cold exposure một cách thận trọng, có kiểm soát và ưu tiên lắng nghe cơ thể để đạt được lợi ích sức khỏe tối đa.
