Nhiều người cho rằng ung thư là căn bệnh xuất hiện bất ngờ, không thể đoán trước và khó phòng ngừa. Nhưng sự thật là tế bào ung thư luôn tồn tại trong cơ thể mỗi chúng ta – vấn đề không nằm ở việc chúng ta có mang gen ung thư hay không, mà là lối sống và những lựa chọn mỗi ngày sẽ quyết định bạn “bật” hay “tắt” công tắc ung thư ấy. Cùng Bác sĩ Hải bàn luận sâu về vấn đề này trong bài viết dưới đây!
Tế bào ung thư không xa lạ – cơ thể tạo ra chúng mỗi ngày
Hàng ngày, cơ thể con người tạo ra hàng triệu tế bào mới để thay thế cho những tế bào đã già, chết hoặc không còn hoạt động hiệu quả. Đây là một quá trình sinh học hoàn toàn tự nhiên, được kiểm soát bởi các cơ chế tinh vi và tự động. Tuy nhiên, trong quá trình nhân bản và phân chia ấy, việc xảy ra sai sót là điều không thể tránh khỏi. Những lỗi nhỏ trong mã di truyền – gọi là đột biến – có thể khiến một tế bào trở nên bất thường. Những tế bào lỗi này, nếu vượt qua được hệ thống giám sát của cơ thể, hoàn toàn có khả năng biến đổi thành tế bào tiền ung thư.
Tuy nhiên, cơ thể chúng ta không hề bị động trong cuộc chiến này. Với hệ miễn dịch mạnh mẽ và cơ chế sửa chữa tế bào tích hợp, cơ thể liên tục kiểm tra, phát hiện và loại bỏ các tế bào bất thường trước khi chúng kịp gây hại. Chính nhờ hệ thống này mà đa phần tế bào ung thư tiềm ẩn đều bị vô hiệu hóa ngay từ đầu. Chỉ khi hệ miễn dịch suy yếu, quá tải hoặc hoạt động không hiệu quả, những tế bào đột biến mới có cơ hội sống sót, nhân lên và phát triển thành bệnh lý ác tính.
Một nghiên cứu của Nielsen M et al. trên các nạn nhân tử vong do tai nạn giao thông năm 1987 đăng trên tạp chí British Journal of Cancer đã cho thấy một sự thật đáng kinh ngạc: 40% phụ nữ trong độ tuổi từ 40 đến 50 mang trong mình tế bào ung thư vú dù chưa từng biểu hiện bất kỳ triệu chứng nào. 50% nam giới trên 50 tuổi được phát hiện có tế bào ung thư tuyến tiền liệt, và gần như 100% người trên 70 tuổi có những khối u nhỏ tại tuyến giáp – nhưng tất cả đều không phát bệnh. Điều này chứng minh rằng, sự xuất hiện của tế bào ung thư là điều bình thường, là hệ quả của quá trình sống tự nhiên của cơ thể. Nhưng để những tế bào ấy tiến xa hơn, phát triển thành bệnh lý thực sự hay không, lại phụ thuộc vào chính lối sống, môi trường sống và thói quen sinh hoạt của chúng ta mỗi ngày.
Xem thêm: Chế Độ Ăn Keto: Giải Pháp Khoa Học Cho Người Tiểu Đường?
Tại sao có người mắc ung thư, có người không?
Câu trả lời không nằm ở sự may rủi, cũng không hoàn toàn do yếu tố di truyền. Nó nằm ở chính cách bạn đang sống mỗi ngày. Những gì bạn ăn, cách bạn ngủ, mức độ căng thẳng mà bạn trải qua, tần suất vận động của bạn – tất cả đều tác động trực tiếp đến 2 cơ chế then chốt bảo vệ cơ thể: hệ miễn dịch và hệ thống sửa chữa tế bào.
Cơ thể con người giống như một cỗ máy sinh học siêu việt. Trong đó, các gen – bao gồm cả những gen liên quan đến ung thư – hoạt động như những “công tắc” tiềm ẩn. Chúng có thể nằm im lìm suốt đời trong trạng thái ngủ yên, hoặc cũng có thể bị kích hoạt tùy theo tín hiệu từ môi trường sống và lối sống của bạn. Nếu bạn liên tục đưa vào cơ thể các yếu tố nguy cơ như đường tinh luyện, độc tố hóa học, căng thẳng kéo dài và thực phẩm gây viêm, bạn đang từng ngày từng giờ tự tay bật lên công tắc ấy. Nhưng ngược lại, nếu bạn biết sống khoa học, nuôi dưỡng cơ thể đúng cách và bảo vệ hệ miễn dịch, bạn có thể giữ những công tắc đó luôn ở trạng thái “tắt” – giúp cơ thể an toàn và ổn định trong thời gian dài.
4 nguyên nhân hàng đầu kích hoạt tế bào ung thư
1. Đường – “thức ăn ưa thích” của tế bào ung thư
Tế bào ung thư không giống tế bào thường. Chúng không thể chuyển hóa chất béo hay ketone hiệu quả như tế bào bình thường. Thay vào đó, chúng phụ thuộc gần như hoàn toàn vào glucose và fructose – tức đường – để tạo năng lượng qua quá trình lên men yếm khí. Hơn thế nữa, cơ thể con người lại không dung hoà được đường fructose mà chỉ ở gan mới xử lý được. Khi bạn tiêu thụ quá nhiều đường từ nước ngọt, trà sữa, bánh kẹo hay các loại tinh bột tinh chế, bạn đang tạo một “nguồn cung năng lượng lý tưởng” cho sự phát triển của các tế bào ác tính.
Một trong những phát hiện quan trọng nhất trong sinh học ung thư được ghi nhận từ giữa thế kỷ 20 là hiệu ứng Warburg, do nhà sinh lý học từng đoạt giải Nobel – Otto Warburg – khám phá. Ông phát hiện rằng tế bào ung thư có xu hướng chuyển hóa glucose (đường) qua con đường lên men yếm khí (glycolysis), ngay cả khi có đủ oxy để thực hiện hô hấp hiếu khí, vốn hiệu quả hơn nhiều trong việc tạo năng lượng. Điều này hoàn toàn khác biệt so với tế bào bình thường – vốn sử dụng glucose hiệu quả hơn và có thể chuyển hóa cả chất béo và ketone khi cần thiết. Sự lệ thuộc gần như tuyệt đối của tế bào ung thư vào glucose đã làm dấy lên giả thuyết rằng, chúng ta có thể “bỏ đói” tế bào ung thư bằng cách cắt giảm đường trong chế độ ăn, từ đó làm chậm hoặc ngăn chặn sự phát triển của chúng.
2. Viêm mạn tính – “đất lành” cho ung thư sinh sôi
Viêm là phản ứng tự nhiên của cơ thể để chống lại tổn thương. Nhưng khi viêm diễn ra âm thầm và kéo dài – được gọi là viêm mạn tính – nó lại trở thành môi trường thuận lợi để ung thư nảy sinh.
Những thói quen ăn uống hiện đại như dùng dầu công nghiệp tinh luyện, thực phẩm chế biến sẵn, chiên rán nhiều lần, xúc xích, thịt nguội… đã vô tình duy trì một tình trạng viêm âm ỉ trong cơ thể. Các tế bào viêm liên tục phân chia để tái tạo mô tổn thương.
Quá trình này, nếu diễn ra quá nhiều lần, sẽ làm tăng xác suất sai sót trong sao chép DNA. Và khi những sai lệch ấy không được sửa chữa đúng cách, tế bào ung thư sẽ hình thành như một hệ quả tất yếu.
Xem thêm: Quan Niệm Sai Lầm Về Ăn Uống: Ăn Đúng Giờ Có Thực Sự Tốt Cho Sức Khỏe?
3. Căng thẳng, thiếu ngủ và rối loạn đồng hồ sinh học
Cuộc sống hiện đại đưa chúng ta vào trạng thái căng thẳng gần như liên tục. Công việc áp lực, tài chính, các mối quan hệ xã hội, thông tin quá tải… khiến cơ thể sản sinh nhiều cortisol – loại hormone chống stress nhưng cũng làm suy yếu hệ miễn dịch nếu kéo dài.
Ngủ không đủ giấc, đặc biệt là ngủ ít hơn 7 tiếng mỗi đêm, sẽ khiến cơ thể mất khả năng phục hồi, giảm sản xuất các tế bào miễn dịch, và làm rối loạn toàn bộ hoạt động nội tạng.
Nhiều nghiên cứu hiện đại đã chỉ ra rằng làm việc ca đêm kéo dài gây rối loạn nghiêm trọng đến đồng hồ sinh học của cơ thể và có thể làm tăng nguy cơ ung thư, đặc biệt là ung thư vú.
Một trong những nghiên cứu nổi bật là của Schernhammer và cộng sự (2001), được công bố trên Tạp chí Viện Ung thư Quốc gia Hoa Kỳ (JNCI), theo dõi hơn 78.000 nữ y tá trong suốt 10 năm. Kết quả cho thấy những người làm ca đêm luân phiên trong thời gian dài có nguy cơ mắc ung thư vú cao hơn tới 79% so với người làm việc ban ngày. Cơ chế được giải thích là do sự ức chế sản xuất melatonin – một hormone chỉ tiết ra khi cơ thể ngủ vào ban đêm trong môi trường tối. Melatonin không chỉ giúp điều hòa giấc ngủ mà còn có vai trò chống oxy hóa, hỗ trợ miễn dịch và ức chế sự phát triển của tế bào ung thư.
Đáng chú ý, vào năm 2007, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã chính thức phân loại làm việc ca đêm lâu dài là một yếu tố “có thể gây ung thư cho con người” (nhóm 2A) – xếp ngang hàng với một số chất gây ung thư tiềm tàng khác.
Cơ thể được thiết kế để nghỉ ngơi vào ban đêm – đi ngược lại với quy luật này là bạn đang làm tổn thương chính bộ máy sinh học quý giá của mình.
4. Độc tố – kẻ thù thầm lặng của bộ gene
Mỗi ngày, chúng ta tiếp xúc với hàng trăm loại độc tố mà không hề hay biết: khói thuốc lá, ô nhiễm không khí, chất tẩy rửa hóa học, dư lượng thuốc trừ sâu trong rau củ, chất bảo quản trong thực phẩm đóng gói…
Những độc tố này, dù liều lượng nhỏ, nhưng khi tích lũy lâu dài sẽ gây tổn hại đến DNA – vật liệu di truyền của tế bào. Và chỉ cần một sai lệch nhỏ không được sửa chữa, cũng có thể trở thành mầm mống cho sự biến đổi tế bào, dẫn đến ung thư.
Xem thêm: 8 Loại Thực Phẩm Lành Mạnh Đẩy Lùi Bệnh Tật Bạn Không Nên Bỏ Qua
Làm thế nào để “tắt” công tắc ung thư?
Tin đáng mừng là: bạn hoàn toàn có thể kiểm soát nguy cơ ung thư, bằng cách điều chỉnh từ những thay đổi nhỏ nhất trong cuộc sống hàng ngày. Tế bào ung thư không phải lúc nào cũng phải xuất hiện, và cơ thể bạn – khi được chăm sóc đúng cách – có đủ khả năng để giữ cho chúng “ngủ yên” suốt đời.
Giảm lượng đường trong khẩu phần ăn
Đây là bước đầu tiên và quan trọng hàng đầu. Đường không chỉ là “nhiên liệu” cho tế bào ung thư, mà còn là yếu tố gây viêm mạn tính, rối loạn nội tiết và làm suy yếu hệ miễn dịch nếu tiêu thụ kéo dài. Đặc biệt cần tránh các loại đường tinh luyện, siro bắp, nước ngọt công nghiệp, trà sữa, bánh kẹo đóng gói và tinh bột tinh chế. Việc hạn chế đường không chỉ giúp kiểm soát cân nặng, đường huyết mà còn giảm nguy cơ kích hoạt gen ung thư một cách rõ rệt.
Ưu tiên thực phẩm tự nhiên và giàu tính kháng viêm
Một chế độ ăn nhiều rau xanh, trái cây tươi, củ quả và gia vị tự nhiên như nghệ, gừng, tỏi không chỉ giúp giảm viêm mà còn tạo môi trường lành mạnh cho tế bào hoạt động. Bên cạnh đó, hãy bổ sung thực phẩm lên men như kim chi, dưa muối, sữa chua, miso hoặc kefir. Những thực phẩm này giúp nuôi dưỡng hệ vi sinh đường ruột – nơi nắm giữ tới 80% sức mạnh của hệ miễn dịch. Khi hệ tiêu hóa khỏe mạnh, khả năng chống lại bệnh tật, trong đó có ung thư, sẽ được tăng cường một cách tự nhiên và bền vững.
Áp dụng mô hình ăn uống khoa học: Keto và Fasting
Chế độ ăn Ketogenic (Keto) – ưu tiên chất béo tốt, giảm tinh bột – giúp ổn định đường huyết và giảm insulin, từ đó hạn chế “nguồn sống” của tế bào ung thư. Trong khi đó, phương pháp Fasting kích hoạt quá trình tự thực bào (autophagy) – một cơ chế “làm sạch” tế bào, giúp cơ thể loại bỏ các tế bào lỗi hoặc hư tổn, thúc đẩy tái tạo tế bào khỏe mạnh. Khi bạn cho cơ thể “nghỉ ngơi” khỏi quá trình tiêu hóa liên tục, bạn cũng đang trao cho nó cơ hội tự phục hồi sâu từ bên trong.
Tăng cường vận động thể chất mỗi ngày
Bất kể công việc bạn làm là gì, hãy dành ít nhất 30 phút mỗi ngày để vận động. Bạn không cần tập luyện quá nặng – chỉ cần đi bộ, tập yoga, leo cầu thang, làm vườn hoặc chơi với con cũng đủ để kích hoạt các cơ chế trao đổi chất tích cực trong cơ thể. Tốt nhất là vận động ngoài trời để hấp thu vitamin D tự nhiên từ ánh nắng, một yếu tố có tác dụng như hormone miễn dịch, đặc biệt hữu ích trong việc phòng ngừa các loại ung thư như vú, tuyến tiền liệt và đại trực tràng.
Trân trọng và bảo vệ giấc ngủ
Giấc ngủ sâu từ 7–8 tiếng vào ban đêm là thời điểm vàng để cơ thể hồi phục, tái tạo tế bào và làm mới hệ thống sinh học. Thiếu ngủ hoặc ngủ không chất lượng sẽ khiến hormone stress (cortisol) tăng cao, làm suy giảm miễn dịch và cản trở quá trình sửa chữa tế bào. Một giấc ngủ ngon cũng giúp tuyến tùng sản xuất melatonin – một chất chống ung thư tự nhiên, bảo vệ cơ thể khỏi các tổn thương tiềm ẩn trong gene.
Xem thêm: Thực Hư Cắt Giảm Tinh Bột Giúp Chữa Bệnh Tiểu Đường, Huyết Áp?
Kết luận: Ung thư không phải là định mệnh
Sự thật là tế bào ung thư luôn tiềm ẩn trong cơ thể mỗi chúng ta. Nhưng việc nó có phát triển thành bệnh hay không không phụ thuộc vào số phận, mà phụ thuộc vào cách bạn sống. Ung thư không phải là tai họa từ đâu giáng xuống – nó là hậu quả của một chuỗi lựa chọn nhỏ lặp đi lặp lại mỗi ngày. Mỗi ly trà sữa, mỗi đêm thức khuya, mỗi bữa ăn thiếu rau và vận động – tất cả đều có thể là những “cú bật” lên công tắc mà bạn không hề nhận ra.
Nếu bạn thực sự muốn lấy lại quyền kiểm soát sức khỏe của mình, hãy bắt đầu từ việc thay đổi lối sống – và bạn không cần phải đi một mình. Hãy tham gia cộng đồng “Sống Khỏe Trẻ Lâu cùng bác sĩ Hải” và hàng trăm nghìn người khác – nơi bạn sẽ được đồng hành, chia sẻ, học hỏi và lan tỏa một lối sống khoa học, lành mạnh và đầy cảm hứng.
